Plots Hebben We Niet Genoeg Mensen

Nog maar een generatie geleden verkocht een boek met de titel The Population Bomb, door Paul Ehrlich, miljoenen exemplaren, waarmee een lange traditie van Malthusiaanse doemscenario's werd voortgezet. Ehrlich voorspelde dat de wereld spoedig overbevolkt zou raken, met massale hongersnood en dood tot gevolg. Maar de sombere voorspellingen kwamen niet uit. In plaats daarvan staan we voor een nieuw en sterk ondergewaardeerd risico: de ineenstorting van de bevolking.

Malthulsiaanse Doomdaying

Er is een lange geschiedenis van Malthusiaanse doemscenario's. De term zelf is afgeleid van de naam van Thomas Robert Malthus, die aan het begin van de 19e eeuw de beroemde theorie formuleerde dat aangezien de bevolking geometrisch groeide terwijl de voedselproductie lineair groeide, massale hongersnood een onvermijdelijk resultaat was voor een groot deel van de mensheid.

Malthus deed deze voorspelling op een moment dat de bevolking net de 1 miljard had overschreden. Het boek van Ehrlich werd uitgebracht in 1968, toen de bevolking meer dan verdrievoudigd was, maar er kwamen geen wereldwijde hongersnoden. Integendeel, de wereldbevolking is sindsdien weer meer dan verdubbeld tot zo'n 8 miljard mensen. Ondertussen is de wereldwijde incidentie van honger en de frequentie en ernst van hongersnoden dramatisch afgenomen.

Malthusiaanse redenering lijkt goed genoeg, dus waarom waren deze voorspellingen zo verkeerd? Er zijn een aantal factoren waarmee rekening moet worden gehouden, maar de eerste daarvan is dat Malthusianen het doel misten op het gebied van vruchtbaarheid, of het aantal kinderen dat per vrouw wordt geboren. In plaats van constant te blijven, nam het gestaag af naarmate landen zich ontwikkelden en de levensstandaard verbeterde.

Vroeger werd aangenomen dat een groot deel van de kinderen niet ouder dan vijf jaar zou worden. Gezinnen gaven er de voorkeur aan veel kinderen te hebben als een soort "verzekering" voor hun oude dag. Maar door economische/technologische ontwikkeling zijn de kindersterftecijfers wereldwijd sterk gedaald. Ondertussen verhoogde de groeiende kansen voor vrouwen op de beroepsbevolking de alternatieve kosten van het krijgen van kinderen.

Als gevolg hiervan piekte het wereldwijde vruchtbaarheidscijfer rond 1965, met iets meer dan 5 kinderen per vrouw. Sindsdien is het gestaag gedaald en is het nu gedaald tot slechts 2,3. Let op, een vruchtbaarheidscijfer van 2,1 wordt beschouwd als de minimumdrempel die een groeiende bevolking scheidt van een krimpende bevolking. Dit betekent dat de mensheid als geheel nu op de afgrond van een bevolkingsklif staat.

Malthusianen sloegen ook de plank mis op het gebied van technologie. Ze gingen er ten onrechte van uit dat landbouwtechnologie statisch zou blijven, terwijl nieuwe ideeën in werkelijkheid de opbrengst per hectare land enorm zouden verhogen. Net toen de boeken van Elhrich in de schappen lagen, raasde de zogenaamde 'Groene Revolutie' door een groot deel van de ontwikkelingslanden. Deze revolutie zorgde voor een dramatische toename van de wereldwijde voedselproductie.

Hoewel we de komst moeten vieren van nieuwe technologieën die talloze levens hebben gered, is een voorbehoud op zijn plaats. Veel van het geproduceerde voedsel, hoewel groter in kwantiteit/calorieën, heeft relatief weinig voedingswaarde, iets dat velen niet erkennen. Zie mijn artikel hier voor een discussie hierover.

Als gevolg van dalende vruchtbaarheidscijfers wordt nu verwacht dat de wereldbevolking zal afvlakken rond de 10 à 11 miljard mensen, alvorens een gestage neerwaartse beweging te beginnen. In plaats van een wildgroei, of een bevolkingsbom, leeft nu al ongeveer de helft van de wereldbevolking in landen met vruchtbaarheidscijfers onder het vervangingsniveau. Overbevolking is nu minder een zorg dan de opkomst van een 'lege planeet'.

Een nieuwe fase van demografie

Demografen onderscheiden vier stadia van demografische ontwikkeling. Stadium 1 beschrijft samenlevingen met hoge geboorte- en sterftecijfers, waardoor de bevolking grotendeels statisch op een laag niveau blijft. Dit beschrijft de mensheid voor het grootste deel van haar geschiedenis. Aangezien de meeste mensen kinderen zijn, is de "afhankelijkheidsratio" (verhouding tussen mensen die kunnen werken en degenen die dat niet kunnen) relatief hoog.

Nieuwe levensreddende technologie en betere levensstandaarden, zoals aan het begin van de industriële revolutie, brachten fase 2 op gang. In deze periode dalen de sterftecijfers terwijl de geboortecijfers hoog blijven. Zo stijgt de bevolking omhoog.

De maatschappij reageert ongeveer een generatie later, met paren die minder kinderen krijgen in fase 3 van de cyclus. Dit leidt tot wat vaak een "demografisch dividend" wordt genoemd, waarbij er veel mensen in de werkende leeftijd zijn ten opzichte van kinderen en ouderen. Het demografisch dividend leent zich voor hogere economische productiviteit en snellere innovatie. Een groot deel van de wereld profiteerde in de 20e eeuw van dit 'dividend'.

Maar nu gaan veel landen fase 4 in. In fase 4 blijven geboorten dalen terwijl de bevolking snel vergrijst, waardoor de afhankelijkheidsratio weer omgekeerd wordt, behalve deze keer, met meer ouderen dan kinderen. Wat er precies van daaruit gebeurt, is onbekend, maar de meeste voorspellen een krimpende en vergrijzende bevolking die doorgaat naar "fase 5".

De impact van een vergrijzende wereld

Vanuit financieel perspectief zijn bovenstaande trends zorgelijk. Wereldwijde pensioenstelsels zoals de sociale zekerheid zijn ontworpen in de veronderstelling dat paren hun leven zouden voortzettenkinderen in hetzelfde tempo als vorige generaties. Er zouden dus genoeg burgers in de werkende leeftijd zijn om gepensioneerden te onderhouden. Inmiddels weten we dat dit niet het geval is.

De reflexmatige reactie, zoals we zien in discussies in de VS en elders, is het verhogen van de belastingen voor jongeren om uitgeputte pensioenen te financieren. Maar echtparen noemen vaak financiële overwegingen als de belangrijkste reden om weinig kinderen te krijgen. Zo dreigt het verhogen van de belastingen het vruchtbaarheidsprobleem op den duur nog te verergeren. Zie mijn essay hieronder over een mogelijke oplossing voor het oplossen van pensioentekorten hier.

Bedenk bovendien vanuit economisch perspectief dat groei grotendeels een functie is van verbeterde arbeidsoutput. Dus als de beroepsbevolking krimpt, moet de arbeidsproductiviteit veel sneller stijgen om de groeicijfers stabiel te houden. Een krimpende beroepsbevolking maakt groei vrijwel onmogelijk zonder significante technologische vooruitgang.

Technologie stelt ons per definitie in staat om meer te doen met minder. Zouden legers van AI-agenten niet in staat zijn om de verloren arbeidskrachten te vervangen en de arbeidsproductiviteit te laten groeien? Misschien misschien niet. Het probleem is dat een krimpende/vergrijzende bevolking tegelijkertijd ook de innovatie zou drukken.

Lessen uit Tasmanië

Ongeveer 12.000 jaar geleden zorgde de stijgende zeespiegel ervoor dat de landbrug die Australië met Tasmanië verbond, onder water kwam te staan. De inheemse bevolking van Tasmanië werd afgesneden van de rest van Aboriginal Australië, een gebeurtenis die ons inzicht geeft in wat er gebeurt als populaties geïsoleerd en kleiner worden.

Het archeologische record in Tasmanië onthult dat de frequentie en verscheidenheid van botwerktuigen gestaag afnam voordat ze volledig verdwenen. Tasmaniërs, ooit technologisch gelijkwaardig aan hun broeders in de rest van het continent, gleden langzaam achteruit.

Ideeën en wat we 'technologie' noemen, zijn niet rivaliserend, dat wil zeggen, een idee kan door de een worden geconsumeerd zonder de beschikbaarheid ervan voor anderen te verminderen. Een grotere populatie kan gewoon meer ideeën creëren, het kan sneller itereren en met meer mensen kan arbeid zich beter specialiseren. Dit is vooral en vooral het geval als die samenleving in verbinding staat met andere grote beschavingen waaruit ze meer ideeën kan opnemen.

Een kleine en geïsoleerde bevolking kan simpelweg niet zoveel nieuwe ideeën genereren en kan na verloop van tijd zelfs de technologie verliezen die ze ooit had. Een krimpende bevolking, ceteris paribus, zou zich moeten vertalen in een trager innovatietempo en een tragere (zo niet stagnerende) economische groei.

Maar er is misschien geen krimpende bevolking nodig om innovatie te belemmeren; alleen een ouder wordende persoon zal het doen. Jongere mensen hebben meer van wat psychologen 'vloeiende intelligentie' noemen, of het vermogen om echt nieuwe ideeën te bedenken. Oudere mensen hebben meer van wat bekend staat als 'gekristalliseerde intelligentie', wat meer incrementele oplossingen mogelijk maakt voor problemen die zijn gebaseerd op kennis uit het verleden.

Beide vormen van intelligentie zijn belangrijk en grotendeels complementair. Een studie door Mary Kaltenberg, Adam B. Jaffe en Margie E. Lachman analyseerde miljoenen patenten die gedurende 40 jaar waren ingediend op disruptiviteit. Ze ontdekten dat hoewel de ruwe patentproductiviteit van onderzoekers rond de 40 jaar piekte, echt ontwrichtend werk werd gedaan door de jongste uitvinders.

Aangezien stapsgewijze vooruitgang uiteindelijk gekoppeld is aan ontwrichtende innovatie die eraan voorafging, is dit feit geen goed voorteken voor een ouder wordend cohort wetenschappers. Door naar Japan te kijken, misschien wel de koploper van de wereldwijde ontvolking en vergrijzing, kunnen we inderdaad een idee krijgen van hoe deze toekomst eruit ziet. In 2010 leidden Japanse uitvinders de octrooiwereld in 35 belangrijke wereldwijde industrieën, maar tegen 2021 leidde Japan slechts in drie.

In een andere analyse door het Centre for Economic Performance van de London School of Economics wordt opgemerkt dat de bijdrage van Japan aan meer nieuwe industrieën, van blockchain tot genoombewerking, bijna is verdampt. Japan is op veel gebieden achtergebleven bij de VS, ondanks de lage geboortecijfers in de VS. Cruciaal is dat de VS profiteren van forse inkomende immigratie die Japan niet heeft.

Populisme en vooruitgang

Tot slot, hoewel we nog maar een eerste glimp opvangen van de politieke gevolgen van ontvolking, lijken ook zij verschrikkelijk. Op een meer gedetailleerd niveau, zodra de bevolking van een stad of gemeente begint te verouderen en te dalen, begint er iets van een "doodsspiraal". Belastinginkomsten dalen, lokale bedrijven vertrekken en er ontstaat werkloosheid. Het zou geen verrassing moeten zijn dat deze zelfde plaatsen, in de woorden van Brink Lindsey, 'broeinesten van autoritair populisme' kunnen worden.

Een analyse door de Brookings Institution merkte op dat ongeveer de helft van de Amerikaanse provincies in de jaren 2010 ontvolkt was, en president Trump won een meerderheid van stemmen in maar liefst 90 procent van hen. Deze trend lijkt niet beperkt te blijven tot de VS. Ontvolking en stijgende werkloosheid in kleine plaatsen zouden sleutelfactoren kunnen zijn in de opkomst van autoritaire populistische bewegingen over de hele wereld.

De wereldwijde ineenstorting van de vruchtbaarheid vormt dus een soort drievoudige bedreiging voor de menselijke vooruitgang. Ten eerste creëert ontvolking economie en finaciale uitdagingen. Ten tweede dreigt het tegelijkertijd ons innovatief vermogen te temperen op een moment dat we het het hardst nodig hebben. Maar het derde, meest schadelijke gevolg van ontvolking is misschien wel het politieke element.

Terwijl mensen in stervende steden hun manier van leven zien verdwijnen, verlangen ze naar nostalgische (en valse) herinneringen aan hoe 'geweldig' de dingen vroeger waren. Gevoed door een media die enthousiast alles in een negatieve context bericht, beloven autoritaire populisten maar al te graag zelfverzekerd een terugkeer naar de 'goede oude tijd'.

Ze beloven contraproductief protectionistisch beleid te voeren om “de banen hier te behouden”. Ze beloven immigratieverboden ten gunste van nativistische groepen. Ze beloven de ideeënmarkt te beperken en terug te keren naar 'traditionele' waarden. Het belangrijkste is echter dat ze het democratische proces verafschuwen, dat ze zien als een bedreiging voor hun idyllische visie op hoe de dingen 'zou moeten' zijn.

De 'oplossingen' van de populisten zullen het verval van deze kleine steden uiteraard alleen maar versnellen, en hun beleidsvoorschriften zullen het verval uiteindelijk verspreiden naar de grote steden en naar de natie als geheel. Daarom moeten we ons met grote waakzaamheid wapenen tegen populistische bewegingen en ons volledig inzetten voor een vooruitstrevend beleid.

Vrij naar J.K. Lund

Risico+Vooruitgang ~ Een plek om risico's, menselijke vooruitgang en uw potentieel te verkennen. De missie is om concepten te onderwijzen en te inspireren die een betere toekomst voor iedereen bevorderen.