Op De Klimaatdrempel

De menselijke interactie met het klimaat heeft een kritische drempel bereikt. De biosfeer bevindt zich op een omslagpunt dat beide kanten op kan gaan: voorbij de drempel van een klimaatramp of aan deze kant van de lijn blijven door de accumulatie van mondiaal verspreide inspanningen om rampen af te wenden.

Een doorbraak op een positief omslagpunt

Zoals Katarina Zimmer in Noema heeft betoogd, kan dezelfde dynamiek van opeenvolgende effecten die de klimaatverandering voortstuwt in de tegenovergestelde richting werken.

“Net zoals het steeds snellere smelten van de Jakobshavn-gletsjer in Groenland zichzelf versterkt, kunnen groene technologieën zich ook op een zichzelf versterkende manier verspreiden”, schrijft ze. “En zodra ze dat omslagpunt passeren waarop ze aantrekkelijker zijn dan hun gevestigde exploitanten op het gebied van fossiele brandstoffen, kunnen ze de markt overnemen.”

Zimmer citeert onderzoek van de klimaatwetenschapper Tim Lenton dat documenteert hoe technologische veranderingen zeer snel kunnen plaatsvinden met beleid dat groene technologieën naar ‘tipping point’-drempels stuwt, waardoor de energietransitie een boost krijgt in een tempo dat lijkt op de stoommachine die de industriële revolutie op gang brengt.

Kijkend naar het Verenigd Koninkrijk laat Lentons onderzoek zien hoe overheidssubsidies voor wind- en zonne-energie, gecombineerd met een stevige belasting op elke ton verbrande koolstof, een eeuwenoude energie-infrastructuur vrijwel van de ene op de andere dag transformeerden.

“In de afgelopen tien jaar”, zo meldt Zimmer, “heeft het land zijn energiesector getransformeerd door de steenkoolenergie, die het voorheen gebruikte om 40% van zijn elektriciteit te produceren, bijna volledig af te schaffen. Als gevolg daarvan daalde de CO2-uitstoot in Groot-Brittannië sneller dan in enig ander groot land ter wereld.”

Noorwegen is een ander voorbeeld dat zij aanhaalt. Door te besluiten de belastingen op de aanschaf van nieuwe elektrische voertuigen af te schaffen, en deze te laten rusten op voertuigen die op benzine en diesel rijden, “heeft Noorwegen een ongeëvenaarde adoptie van elektrische voertuigen per hoofd van de bevolking gezien, waarbij ongeveer 80% van de nieuwe auto’s in Noorwegen wordt verkocht – en ongeveer 20% van alle auto’s op de wegen – volledig elektrisch.”

Beeld door Jonathan Zawada voor Noema Magazine

Dit patroon herhaalt zich over de hele wereld, waar de introductie en verspreiding van schone technologie, van waterkracht tot windenergie tot lithiumbatterijen, worden gestimuleerd ten opzichte van fossiele brandstoffen. Dergelijke inspanningen variëren van de Inflation Reduction Act van president Joe Biden in de VS tot China, waar de geïnstalleerde capaciteit van hernieuwbare energiebronnen – wind-, zonne-, waterkracht- en kernenergie – vorig jaar voor het eerst de capaciteit voor fossiele brandstoffen overtrof.

Zoals Zimmer hoopvol schrijft, onder verwijzing naar een rapport dat vorig jaar in Davos werd gepresenteerd, zou de sleutel tot een wereldwijde doorbraak kunnen komen door gezamenlijke samenwerking op belangrijke ‘super-hefboompunten’ – zoals emissievrije voertuigen, het vervangen met groene ammoniak, voor de productie van kunstmest en eiwitten, alternatieven voor vlees – dat zou “een waterval van omslagpunten veroorzaken voor koolstofvrije oplossingen in sectoren die 70% van de mondiale uitstoot van broeikasgassen voor hun rekening nemen.”

As van weerstand

Helaas groeit het momentum ook in de andere richting. In sommige opzichten geldt dat hoe erger de klimaatcrisis wordt, hoe meer weerstand er groeit om deze effectief aan te pakken.

Eerder deze maand zagen we dramatisch bewijs van wat ons te wachten staat vanuit de tegenovergestelde kanten van het beroemde milde mediterrane klimaat: Chili werd geteisterd door droogte en intense bosbranden, terwijl een dagenlange stortvloed het overigens zonnige Californië overspoelde. Wetenschappers waarschuwden vorige week ook dat computermodellen laten zien dat de stromingen in de Atlantische Oceaan, die Europa gematigd houden, gevaar lopen in te storten.

Nog alarmerender is dat een zojuist gepubliceerde studie van de carbonaatskeletten van mariene sponzen aangeeft dat de planeet al voorbij de grens van 1,5 graden Celsius is opgewarmd, vastgelegd in het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 – het punt waarboven de schade aan de biosfeer wellicht niet meer te herstellen is.

Toch wordt juist het soort ambitieus beleid dat zojuist werd genoemd, dat is bedacht om de doelstelling van Parijs te halen, teruggedraaid omdat het dieper in de dringende belangen van kiesdistricten begint te snijden, van huishoudens tot boeren en bedrijven. Het gevoel van urgentie dat ooit stevig werd vastgehouden, verzwakt onder de politiek van het heden, waarin toekomstige generaties geen stem hebben en de mensheid als geheel weinig gewicht in de schaal legt.

Neem het geval van Groot-Brittannië, dat zulke opmerkelijke vooruitgang had geboekt. Uit angst voor verlies van de instemming van het publiek over de lasten die het bereiken van de netto-nuldoelstellingen in 2050 met zich meebrengt, is premier Rishi Sunak teruggekomen en heeft hij de deadline voor het verbieden van de verkoop van voertuigen op fossiele brandstoffen en het uitfaseren van gasboilers uitgesteld.

Buigend voor de rondzwervende koeien en tractoren van protesterende boeren die de doorgangen over het hele continent verstopten, schrapte de Europese Unie vorige week plannen om te bezuinigen op subsidies voor fossiele brandstoffen en beleid gericht op het terugdringen van het gebruik van pesticiden en tegelijkertijd de uitstoot van methaan en andere broeikasgassen door de landbouw terug te dringen.

In Duitsland is het hoofd van de grootste zakenvereniging van het land op een swingende manier naar buiten gekomen en heeft het robuuste klimaatbeleid van de regering ‘absoluut giftig’ verklaard.

Geopolitieke economie van het klimaat

Het cascade-effect van positieve omslagpunten wordt verder afgeremd door de geo-economie en geo-politieke spanningen. Vorig jaar introduceerde de EU een grootschalig ‘Green Deal Industrieel Plan’, bedoeld om te voorkomen dat cleantech-fabrikanten vluchten om te profiteren van Amerikaanse binnenlandse productiesubsidies, terwijl de concurrentie met de Chinese export van goedkope elektrische auto’s en zonnepanelen wordt versterkt. Omdat er tot nu toe weinig te zien is voor haar inspanningen, overweegt de EU nu protectionistische maatregelen om te voorkomen dat de Chinese technologie-export de schone energiesector uitholt voordat deze wortel kan schieten.

Ook de VS hebben geprobeerd de opmars van China’s goedkope en geavanceerde technologie te beperken, door afgelopen december regels vast te stellen die het moeilijker maken voor batterijcomponenten die zijn gemaakt door “een buitenlandse entiteit van zorg” om in aanmerking te komen voor het belastingvoordeel van $ 7.500 dat wordt toegekend aan kopers van elektrische voertuigen . Om de ergernis van de Amerikaanse klimaatchef John Kerry enigszins te parafraseren als privé gerelateerd aan een wederzijdse kennis: schone technologie stapelt zich op in Chinese havens terwijl de wereld in brand staat.

Nu de boerenopstand het actieve EU-klimaatbeleid in de landbouw heeft ingeperkt, is er een nieuwe dimensie toegevoegd aan de versplintering van elke mogelijkheid voor een “super-leveraged tipping point” over de grenzen heen.

De Net-Zero-nieuwsbrief van Semafor heeft terecht geanalyseerd wat ons nu te wachten staat: Europa's 'omkering van de landbouw biedt een voorproefje van de strijd waarmee de VS en veel andere landen de komende jaren te maken zullen krijgen over hoe de ecologische voetafdruk van de landbouw kan worden verkleind, en die ligt op koers om tegen 2040 de grootste bron van emissies in Europa te zijn, maar die veel trager vooruitgang boekt bij het koolstofvrij maken dan sectoren als elektriciteit of transport.”

Het duidelijke en huidige gevaar ligt voor de hand: als het zichzelf versterkende momentum richting een positief omslagpunt verloren gaat, zal de zichzelf versterkende dynamiek van de klimaatverandering het overnemen en de drempel in de andere richting overschrijden.

Vrij naar Nathan Gardels, NOEMA magazine