Omgaan Met De Stress Van Een Tijdperk Van Ineenstorting

Er gebeurde vandaag iets – zoals dingen gebeuren, in een soort Jungiaanse synchroniciteit – waardoor een bericht dat ik wilde schrijven, vorm kreeg.

Ik had een oude vriend uitgenodigd voor een kop koffie. "Hoe gaat het?", vroeg ik lachend, terwijl we elkaar omhelsden. ‘Ik ben zojuist mijn baan kwijtgeraakt,’ zei hij met een terneergeslagen blik. We praatten urenlang over vroeger; we werkten samen, en ik heb hem altijd leuk gevonden en bewonderd. We wisselden verhalen uit, wisselden herinneringen uit, stelden elkaar gerust. Alles zou in orde zijn. Welke begeleiding ik ook kon bieden, zei ik, die mocht hij hebben.

Ik verliet ons kleine rendez-vous met een nostalgisch gevoel. De oude tijd. De wereld zag er toen anders uit. Stabieler, veiliger, optimistischer zelfs. Het is nog niet zo lang geleden. Vijf jaar? Zeven? En nu – dat gevoel. Hoe zullen we het noemen? Het gevoel van een wereld die in brand staat.

Hoe ga je ermee om? De diepe stress van het leven in een tijdperk als dit. Een tijdperk van ineenstorting. Is dat gevoel echt? Het gevoel van een einde, zoals een romanschrijver het ooit beroemd noemde, in een uitstekend boek. Pas nu lijkt het van toepassing te zijn op... onze beschaving. Democratie. Op het randje. Economieën. Sputteren. Samenlevingen – verscheurd, zichzelf verscheurend.

Ik maak me zorgen om je. Mijn lieve abonnees en vrienden. Ik zou liegen als ik zei dat dat niet zo was. Zie je, door naar de statistieken te kijken, weet ik dat verschillende dingen waar zijn. Als je het bericht niet hebt gelezen of de video over hen niet hebt bekeken, klik dan op de links.

Ten eerste voelen we ons tegenwoordig allemaal bedroefd. De cijfers zijn schokkend: 70% van de mensen is ernstig gestrest. Erger nog, over fundamentele levenszaken: de economie, de toekomst, de samenleving.

Ten tweede zijn deze cijfers waarschijnlijk een understatement, omdat we ook weten dat mensen... niet graag praten over hoe slecht ze zich tegenwoordig voelen. Ze ervaren het als een last voor anderen, een bron van vernedering of schaamte.

Drie: ‘stress’ is ook een understatement. Vooral jonge mensen zeggen dat ze zich 'verdoofd', 'volledig overweldigd' voelen en de meeste dagen niet kunnen functioneren. Dat zijn tekenen van trauma; symptomen uit het boekje zelfs. Ik durf te wedden dat dit niet alleen van toepassing is op jonge mensen, maar ook op degenen onder ons die op verschillende manieren bijzonder empathisch, afgestemd of kwetsbaar zijn.

Luister nu naar wat de APA te zeggen heeft, want ik denk dat het vooral onthullend is:

"Als het om stressmanagement gaat, hebben velen moeite om ermee om te gaan en dragen ze de last alleen. Ongeveer drie op de vijf volwassenen (62%) zeggen dat ze in het algemeen niet over hun stress praten omdat ze anderen niet tot last willen zijn. Hoewel Financiën zijn een van de grootste stressoren, erover praten is van tafel. Slechts 52% van de volwassenen zegt dat ze zich op hun gemak voelen als ze met anderen over geld/financiën praten, en meer dan twee op de vijf volwassenen (45%) zeggen dat ze zich schamen om te praten over geld of hun financiële situatie met anderen."

Zie dat? "Velen hebben moeite om het hoofd te bieden en dragen de last alleen." Dus: laat jij dat niet zijn. Laten we teruggaan naar mijn vriend en mij. Ik vroeg hem of hij koffie wilde drinken, en hij liet me weten dat hij zojuist zijn baan was kwijtgeraakt. Als ik het niet had gevraagd, zou ik het dan geweten hebben? Zouden wij er voor elkaar zijn geweest? Je begrijpt mijn punt een beetje. Probeer de last niet alleen te dragen...

Omdat niemand dat kan.

Zie je, we maken iets diepgaands door. Het is eng, het is verontrustend, het kan soms angstaanjagend zijn. We maken werkelijk een van de grootste keerpunten in de menselijke geschiedenis mee. Overal om ons heen zien we dat de wereld begint af te brokkelen, op steeds duidelijker manieren. Zal de democratie blijven bestaan? Zullen onze samenlevingen het volhouden? Waarom wenden mensen zich tot waanzin en complottheorieën? Waar zal een vonk voor onze economieën vandaan komen? En dat is voordat je bij de existentiële problemen komt. Klimaatverandering, ongelijkheid, uitsterven, een gebroken economisch paradigma, enzovoort.

De gevoelens die dit allemaal bij ons oproept, zijn meer dan diep: ze zijn nieuw. Denk eens aan het volgende, dat we de komende dagen dieper zullen bespreken:

“Google-zoekopdrachten met betrekking tot ‘klimaatangst’ staan op een recordhoogte na een gestaag stijging in de afgelopen vijf jaar, aldus de zoekgigant in een e-mail aan TIME. Zoekopdrachten wereldwijd gerelateerd aan ‘klimaatangst’ of ‘eco-angst’ zijn met 4.590 toegenomen. % van 2018 tot 2023, volgens de gegevens van het bedrijf."

Dit is een nieuw gevoel. Misschien zijn er beschavingen die er al eerder varianten van hebben meegemaakt, maar dan op wereldwijde schaal? Dit is een nieuwe menselijke ervaring.

En het is niet goed of prettig. Maar wat het kan zijn, is van betekenis. Ik kom daar nog op terug. Voorlopig gaat het niet alleen om klimaatangst. We kunnen een geheel nieuwe reeks stressoren bedenken. De stress van...de democratie implodeert. Hoe heet dat? Het gevoel dat de toekomst niet beter zal worden, iets dat nu endemisch is – hoe heet dat? Hoe voel je je als ik zeg: "We hebben geen bronnen meer voor economische groei"? Dit zijn nieuwe emoties.

We kunnen ze oude namen geven. 'Angst', wat op zichzelf een nieuwe benaming is voor oudere terms zoals angst, wanhoop of vrees. Maar in dit geval denk ik dat de oude termen dichterbij komen. Veel dichterbij. Ze bevatten meer. Ze gingen dieper in op de waarheid van zoiets als een nieuwe menselijke ervaring.

Nu. Dit is een gedeelde ervaring. Dat feit dat Google-zoekopdrachten omhoogschieten, omdat we eigenlijk allemaal bang zijn voor het einde van de wereld? Of in ieder geval steeds meer van ons. Dus we maken dit allemaal mee. Of beginnen.

Alleen weten wij niet hoe we dit moeten doorstaan. We hebben nog niet eens namen voor deze nieuwe emoties. En wat we dus zeker niet hebben zijn 'coping-mechanismen', en die term geeft sowieso niet helemaal de diepte, wreedheid en intensiteit van deze gevoelens, deze gevoelens, deze gedeelde ervaring weer. Moeten we dit allemaal... "omgaan" met dit alles? Dit allemaal? Is dat zelfs mogelijk?

Het is geen prettige gedeelde ervaring die we hebben, de diepe stress van een tijdperk van ineenstorting. Maar het kan wel betekenisvol zijn. We ervaren een soort dood. De oude wereld sterft. Elke dood brengt intens verdriet met zich mee, een gevoel van diep verlies, eenzaamheid, een vacuüm, een gevoel van stuurloosheid, misschien zelfs verraad, verlatenheid en verzwelging.

Deze gedeelde ervaring is dus ongelooflijk complex. Als ik met je over al deze dingen spreek, wat voel je dan? Angst weergeeft het niet echt. Ik durf te wedden dat je een scala aan emoties voelt, en die zijn in zekere zin voor ieder van ons verschillend. Van wanhoop, tot schaamte, tot schuldgevoel, tot vernedering, tot woede, tot eenzaamheid, enzovoort. De ervaring is universeel, en toch ervaren we deze, individueel gezien onze omstandigheden en levens, op verschillende, unieke manieren. Manieren die ongelooflijk complex zijn. Een mengeling van wanhoop, schuldgevoel, schaamte of wat dan ook het geval mag zijn, dat is een rijke en complexe zaak.

Het is in die zin dat we moeten beginnen niet te proberen er alleen mee om te gaan. Omdat het niet mogelijk is, in alle bovenstaande betekenissen. Onze eerste uitdaging nu is alleen maar het onderzoeken van onze gevoelens. Dat meen ik, ook al klinkt het misschien zacht en abstract. Wat voel je bij dit alles? Heb je het echt ooit gedeeld? Zelfs met jezelf? Heb je bij jezelf gezeten en je eigen aanwezigheid echt laten waarderen en begrijpen wat je voelt? Zie je, ik durf te wedden dat de meesten van ons nog niet eens zo ver zijn gegaan, omdat we natuurlijk bijna dagelijks overweldigd worden.

Dat is waar het niet alleen lukt om het hoofd te bieden. Het is onze taak om samen te delen hoe we over dit alles denken. Op ongelooflijk rauwe en eerlijke manieren. Dat is de enige manier waarop betekenis kan worden ontleend aan de diepten van de tragedie. En wat we meemaken is een tragedie. Niet slechts één, maar velen. Hoe noem je een wereld die zijn grip op de democratie, de toekomst, het gezond verstand en de welvaart in één keer verliest, omdat dat is wat er lijkt te gebeuren? En zo voelt het voor de meesten van ons, en dat kun je gerust toegeven, want zoals we hebben besproken, is dat precies wat de statistieken zeggen.

Nu. Er bestaat bij dit alles een merkwaardige norm, en dat is waar de APA naar verwijst. We mogen er niet over praten. Elk ervan. Meestal moeten we doen alsof alles in orde is en het leven gewoon doorgaat. Normaal normaal normaal. Niets in de wereld is meer normaal. Van politiek tot economie, van maatschappij tot cultuur. Tot in het dagelijks leven. Alles is raar, ontwricht, ontmenselijkt, en steeds meer van wat we doen voelt leeg aan, een schertsvertoning, een prestatie, van politiek tot economie tot samenleving. En toch mogen we er niet over praten.

Het dient minder dan geen enkel doel. We zitten in een diepe zijnscrisis, zoals ik het noem, en er niet over praten maakt het alleen maar erger. De oude norm dat we er niet over mogen praten op basis van een bepaalde aanname: mean reversion, oftewel het idee dat alles altijd weer normaal wordt. Dus grijns gewoon en verdraag het, zweet het uit, stijve bovenlip, laat de boot niet schommelen, en al de rest. En in zekere zin, denk ik, is het misschien ergens wel logisch: als de zaken uiteindelijk weer normaal worden, waarom zou je je dan druk maken over hoe het voelt tijdens een tijdelijke hapering of neerwaartse beweging? De kou zal snel omslaan in een zonnige gloed. Maar deze keer is het anders. De zaken worden niet meer normaal, en dat weten we steeds vaker. Daarom voelen wij ons ongerust. We weten niet wat er daarna gebeurt, we weten alleen dat dit niet is wat er voorheen gebeurde.

We moeten dit allemaal delen. De diepte, het bereik en de complexiteit van wat we werkelijk voelen. Hoe intens en pijnlijk het eigenlijk kan zijn. Welke fouten we denken te hebben gemaakt, en wat we denken dat we willen veranderen. Het is vanuit die impuls dat we al deze moeilijkheden in betekenis omzetten. Dat we ons weer op constructieve, positieve en transformatieve manieren oriënteren.

En dat is wat er echt toe doet. Weet je, Sartre zei ooit: "De mens is een nutteloze passie." Hij wist dat hij niemand kon redden uit de kaken van het bestaan, het is angst en wanhoop. En hij bleef hoe dan ook een nobele en grote humanist. Dit is ook onze uitdaging in deze tijd. Ja, de wereld om ons heen stort in. En toch wijmoeten ons op positieve, constructieve en transformerende manieren oriënteren om te redden wat we kunnen. Dat is misschien niet veel, of misschien wel meer dan je denkt. Wij weten het nog niet. Maar als we het niet proberen, is alles verloren.

De enige manier waarop we aan die taak kunnen beginnen – en het is een enorme taak, als we eerlijk zijn – is door aan deze emotionele reis te beginnen. Want wat is het alternatief? Wij voelen ons overweldigd. We worden gevoelloos. We stoppen met functioneren, zoals jonge mensen zeggen dat ze doen. Op die manier ligt de shutdown. En aan het einde van die weg worden we een gemakkelijke prooi voor demagogen en gekken, die roofdieren zijn van gebroken geesten en zwakke geesten. Dus om aan deze taak te beginnen, moeten we deze emotionele reis maken, van al deze nieuwe emoties.

Dat is moeilijk, omdat het niet gemakkelijk is om ermee om te gaan. Daarom legde ik uit dat we deze dingen allemaal samen voelen, maar dat de norm van isolatie en schijn ons ervan weerhoudt dat echt goed te begrijpen. Het komt door te begrijpen hoe deze tijd ons als individu vormt. Hé, voel jij je zo? Ik voel drie van die dingen, en ook dit: dat we er betekenis aan beginnen te geven. En uit die betekenis komt een hernieuwd gevoel van verandering voort. Een honger om te transformeren, te creëren, te vernieuwen, te verheffen, elkaar door deze moeilijke tijden heen te houden – onthoud, dit is een dood – en om elkaar er voorbij te tillen.

Wij zijn alles wat we hebben. Er liggen nu twee wegen voor ons. De ene is de weg van het antagonisme, en je kunt zien hoe demagogen en fanatici ons die weg al inslaan – en toch weten we allemaal waar die eindigt: in ondergang, dwaasheid en zelfvernietiging. Dan is er de weg van het protagonisme. Maar een protagonist is een figuur die worstelt.

Dit, mijn vrienden, is onze strijd. Net als de bemanning van een groot schip, verdwaald op zee, kan niemand van ons alleen de weg naar huis vinden. Niemand van ons is Odysseus op deze reis. Wij zijn allemaal Odysseus op deze reis. Wordt het niet eens tijd dat we erover gaan praten?

Vrij naar Umair Haque 22 november 2023