Groei Ondermijnt Uiteindelijk De Fundamenten Waarop Zij Is Gebaseerd

Matthias Schmelzer, Aaron Vansintjan en Andrea Vetter
De ideologie van de groei en zijn oorsprong

Onze groeifetisj heeft zijn wortels in materiële en culturele transformaties; dat geldt ook voor de groei

Noot van de redactie: Het volgende is een aangepast fragment uit het boek van de auteur, The Future Is Degrowth: A Guide to A World Beyond Capitalism, vorig jaar uitgegeven door Verso Books. Het volledige boek is een van de meest gedetailleerde uiteenzettingen die momenteel beschikbaar zijn van de ideeën achter de sociale beweging degrowth of décroissance, die de economische groei probeert te vervangen door verschillende noties van gemeenschappelijk welzijn als de belangrijkste maatstaf voor economisch succes, vanwege hun geloof in de groei. onlosmakelijk verband met een grotere biofysische verwerkingscapaciteit (dat wil zeggen tot een grotere uitputting van hulpbronnen en een grotere afvalproductie door de menselijke samenleving) en dus tot ecologische vernietiging. Geworteld in de ideeën van de ecologische economie, hebben degrowthers de neiging te pleiten voor het terugdringen van de totale consumptie in de rijke landen door de vervanging van het individualistische consumentisme door gemeenschappelijke luxe (bijvoorbeeld het gebruik van auto’s in het openbaar vervoer) en strikte regulering van de productie en emissies (zoals zoals via een kortere werkweek, wetten op het recht op reparatie en gelokaliseerde toeleveringsketens), terwijl technologische hulp wordt ondersteund in de vorm van postkoloniale herstelbetalingen aan armere landen (die zowel minder verantwoordelijk zijn voor de klimaatverandering als er kwetsbaarder voor zijn), zodat zij zich kunnen ontwikkelen zonder het gebruik van fossiele brandstoffen. In dit uittreksel schetsen de auteurs de geschiedenis van de diepe oorsprong van de groei-ideologie in materiële en culturele transformaties die nauw verbonden zijn met de opkomst van het kapitalisme in Europa, en stellen daarmee een fundamentele uitdaging aan de aannames en waarden ervan – zelfs wanneer deze in een socialistische visie voorkomen. gedaante. Degrowth is een van de vele opkomende theoretische kaders – andere omvatten het halfaarde-socialisme, de sociale ecologie en het groene ontwikkelingsalisme – die strijden om invloed binnen ecosocialistisch links. Elk van de redacteuren is het in verschillende mate eens en oneens met deze en andere linkse perspectieven op de ecologische crisis; maar we zijn het erover eens dat degrowth een belangrijk onderdeel van het plaatje is, en dat links er tot nu toe niet in is geslaagd deze perspectieven in een serieuze en te goeder trouwe discussie met elkaar te plaatsen. Daarom publiceren we dit uittreksel in de hoop dat het juist zo’n gesprek zal stimuleren; we zijn van plan de komende jaren het volledige scala van democratische en socialistische standpunten over deze existentiële kwestie te verkennen.

Het kan als een verrassing komen dat het concept van economische groei pas sinds de jaren veertig bestaat. Voordien was het idee dat een economie zou moeten groeien, of zelfs dat er überhaupt zoiets als een economie bestond, de meesten vreemd. Dit veranderde na de Tweede Wereldoorlog, toen de Verenigde Staten te maken kregen met een heropleving van arbeidersbewegingen in eigen land en druk van communistische landen en nationale bevrijdingsbewegingen in het buitenland. Het was in deze periode dat het Bruto Nationaal Product – wat later bekend werd als het Bruto Binnenlands Product of BBP – geïntroduceerd zou worden als een manier om de economische activiteiten en het succes van de kapitalistische accumulatie te meten, en uiteindelijk discursief verbonden zou worden met het idee van vooruitgang en vooruitgang. moderniteit. De economische groei, gemeten aan de hand van het bbp, werd een ideologisch middel in de gereedschapskist van de elite om de eisen van de georganiseerde arbeid uit te stellen (‘we kunnen de rijkdom niet herverdelen totdat we groeien’), en kapitalistische landen te vergelijken met socialistische landen (‘het socialistische experiment is een mislukking omdat die landen groeien niet zo hard als hun kapitalistische buurlanden”), en leggen structurele aanpassingen op aan het mondiale Zuiden (“we kunnen u geen leningen geven totdat u uw land zijn bezittingen en openbare diensten ontneemt om de groei te stimuleren”).

Cyanotypes van Britse algen door Anna Atkins (1843). Afbeelding met dank aan de New York Public Library, Public Domain.

Maar groei is veel meer dan een stijging van het bbp. In feite is het bbp slechts het topje van de ijsberg, het oppervlakteverschijnsel van een hele reeks sociale processen die verband houden met kapitalistische accumulatie en die de groei en steeds grotere biofysische stromen aandrijven. Om het hele beeld van de rol van groei in ons leven te zien, moeten we veel verder teruggaan dan de twintigste eeuw, ver terug naar de begindagen van de Verlichting. Gedurende deze periode begon het idee dat blanke mannen superieur zijn en de natuur kunnen controleren om vooruitgang te boeken, de plundering van de koloniën, de onderwerping van vrouwen en de uitbuiting van de natuur te rechtvaardigen. Het was dit idee dat op zijn beurt de uitvinding van de economische groei in het huidige neoliberale en neokoloniale tijdperk mogelijk maakte.

In dit essay beschrijven we de ideologische wortels van groei. We analyseren groei als een sociaal proces: een specifieke reeks sociale relaties die voortkomen uit de kapitalistische accumulatie en die niet alleen de reproductie van het kapitalisme aandrijven, maar ook fungeren als een centraal stabiliserend mechanisme in de moderne samenleving. Door ideeën over emancipatie nauw met elkaar te verbindenDoor de ontwikkeling en vooruitgang naar economische groei werd het groeiparadigma het normatieve ideaal van de moderniteit – niet alleen in liberale kringen, maar ook in het socialistische denken. Deze mythe werd zo krachtig dat ze de meeste intellectuele stromingen en sociale bewegingen van progressief links omvatte die het kapitalisme willen overwinnen – dat, zoals Eric Pineault stelde, “gevangen is gebleven in het denkbeeld van groei.”

De geschiedenis die we hieronder beschrijven onderstreept hoe we ons niet alleen kunnen beperken tot een kritiek op het kapitalisme, maar onze analyse moeten uitbreiden naar een kritiek op de groei zelf. Dit diepere begrip van de aard van de groei onderscheidt ook het ‘degrowth’-perspectief van vagere kritieken op de economische groei die zich uitsluitend richten op de valkuilen van het bbp. Degrowth is het voorstel dat we niet alleen nieuwe metingen van het welzijn nodig hebben, maar dat we ook de productie en consumptie radicaal moeten herstructureren en, in veel sectoren, moeten terugschroeven – en daardoor een pluriversum van alternatieve vormen van ontwikkeling moeten laten floreren. Zoals we laten zien in ons boek The Future Is Degrowth: A Guide To A World Beyond Capitalism, is de kracht van het degrowth-perspectief dat het het probleem van de groei holistisch benadert, waarbij feministische, dekoloniale, antikapitalistische en ecologische kritieken op groei met elkaar worden verweven. -onder anderen.

Groei en de geboorte van het kapitalisme

Groei is niet alleen een idee. Het is een specifieke reeks sociale relaties die voortkomen uit de kapitalistische accumulatie en die niet alleen de reproductie van het kapitalisme aansturen, maar ook fungeren als een centraal stabiliserend mechanisme in de moderne samenleving. In dit deel beginnen we met het bespreken van hoe het kapitalisme ontstond en analyseren we hoe groei leidde tot specifieke klassenstructuren die op hun beurt een dynamische relatie tot stand brachten tussen klassenformaties en materiële groei. Wij stellen dat “dynamische stabilisatie” een kernkenmerk is van moderne samenlevingen. Om stabiel te blijven en hun sociale structuren te reproduceren, hebben groeisamenlevingen voortdurende economische groei, technologische innovatie en escalatie, en sociaal-culturele versnelling nodig. Dynamische stabilisatie verklaart hoe en waarom groeimaatschappijen fundamenteel afhankelijk zijn van groei.

Homo sapiens leeft al ongeveer 200.000 jaar op deze planeet. Gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis hebben alle mensen nomadisch geleefd als jagers en verzamelaars. De landbouw bestond ongeveer 10.000 jaar lang als een regionaal dominante productiemethode, en sindsdien zijn fasen van sociale ontwikkeling in verschillende delen van de wereld afgewisseld met fasen van verval. Er was echter geen, of bijna geen, economische groei in de moderne zin van het woord. Op dezelfde manier hebben gemeenschappen zich gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis gereproduceerd op basis van systemen van wederzijdse verplichtingen, macht of rijkdom, maar niet op basis van de logica van het kapitalisme, de onophoudelijke accumulatie van kapitaal. Duizenden jaren lang hebben mensen geëxperimenteerd met een breed scala aan sociale formaties, waarvan sommige grote en complexe beschavingen omvatten die op verrassend egalitaire lijnen waren georganiseerd, terwijl andere handelaars betroffen die investeerden in de uitbreiding van de handel – maar over het geheel genomen bleven degenen die zich met kapitaal bezighielden marginaal voor deze samenlevingen. Dit begon ook te veranderen met de opkomst van het kapitalistisch ondernemerschap, het kolonialisme en de opkomst van het ‘wereldsysteem’ in de zestiende eeuw.

In die tijd financierden jonge durfkapitaalbedrijven, gedreven door de wapenwedloop van de vroegmoderne Europese staten en hun enorme kapitaalbehoeften, expansiereizen naar Amerika, waarbij ze grondstoffen zoals katoen en zilver importeerden. Uit deze vroege koloniale ondernemingen ontstonden handelsmaatschappijen, die zich later ontwikkelden tot naamloze vennootschappen waarvan het centrale doel de eindeloze accumulatie van kapitaal was en blijft. Kapitalisten begonnen steeds meer te investeren in landbouw en industrie, waardoor ze de wereld van de menselijke arbeid doordrongen van de logica van onophoudelijke accumulatie en – waar ze maar konden, zoals bij het plantageregime rond katoen – de hele productiewijze in hun voordeel hervormden. Door zich grondstoffen toe te eigenen en te baseren op zowel slaven- als loonarbeid, en door deze te integreren via handelsstromen die zich uitstrekten van Europa tot Afrika, Azië en Amerika, creëerden ze een dynamisch wereldsysteem dat sindsdien de hele planeet heeft hervormd.

Afbeelding met dank aan de New York Public Library, Public Domain.

Deze accumulatie vond op verschillende manieren plaats ten koste van mensen in verschillende delen van de wereld. In Amerika werden genocides gepleegd tegen inheemse volkeren en werden miljoenen mensen uit Afrikaanse regio’s als slaaf verkocht. De hele koloniale onderneming, zo nauw verbonden met de opkomst van het kapitalisme, werd gerechtvaardigd door racisme – de systematische ontmenselijking van bepaalde groepen mensen ten behoeve van anderen – dat tot op de dag van vandaag een integraal onderdeel is geworden van de sociale dynamiek van het kapitalisme. Door de privatisering van de commons verloor de plattelandsbevolking in Europa de basis voor hun zelfvoorzieningsproductie. Deze behuizingen zijn ook gemaaktde alledaagse schaarste die vandaag de dag nog steeds de basis vormt van de kapitalistische groei – die het vermogen van mensen beperkt om hun omgeving te gebruiken voor hun levensonderhoud en het genereren van gemeenschappelijke rijkdom. Ontdaan van het land en hun middelen van bestaan, werden mensen gedwongen tot loonarbeid – een proces van gewelddadige ‘primitieve accumulatie’ (Karl Marx) of ‘Landnahme’ (Rosa Luxemburg)4 dat tot op de dag van vandaag in steeds veranderende vormen voortduurt. Staten speelden in dit alles een sleutelrol – niet alleen in het ‘oorlogskapitalisme’ van de vroegere periode, maar ook door het in beslag nemen van land over de hele wereld te stimuleren, door hun macht te gebruiken bij het “goedkoper maken” van belangrijke hulpbronnen, in imperiale oorlogen die ten grondslag lagen aan kapitalistische ontwikkeling, of in het garanderen van de eigendomsrechten die de kapitalistische productie in de eerste plaats mogelijk maakten.

De hele dynamiek binnen het wereldsysteem veranderde toen, beginnend in de achttiende eeuw, de plantagerevolutie in Amerika verbonden raakte met het opkomende industriële kapitalisme in Europa, dat op zijn beurt steeds meer werd aangedreven door een werkelijk revolutionaire technologie: kolengestookte technologie. stoommachines. Dit legde niet alleen de basis voor de opkomst van wat kan worden omschreven als ‘fossiel kapitalisme’ (om het specifieke belang van fossiele energieën te benadrukken), maar ook voor de onderdompeling van kapitalistische logica in hele samenlevingen, het begin van een gestage toename van de economische groei, en voor de “grote divergentie” – waardoor Europa veel rijker wordt dan andere regio’s.

Deze sociale en economische veranderingen gingen hand in hand met de opkomst van een reeks perspectieven en ideeën die de uitbreiding van het wereldsysteem legitimeerden, mogelijk maakten en zelfs aandreven – en die ook de basis legden voor de latere ontwikkeling van het moderne groeiparadigma. . Om te beginnen moest het idee van de ‘ontwikkeling’ of ‘vooruitgang’ van menselijke samenlevingen in een lineair tijdsverloop actief geproduceerd worden. De meeste bekende culturen uit het verleden – evenals enkele hedendaagse gemeenschappen – hadden een cyclisch begrip van tijd van ‘eeuwige herhaling’, interpreteerden hun heden als het verlaten van een mythisch ideaal verleden dat hersteld moest worden, of hadden een andere niet-lineaire opvatting van tijd. Maar beginnend met de Renaissance en voortbouwend op de christelijke apocalyptiek, die met het Laatste Oordeel een absoluut eindpunt van menselijke samenlevingen was gaan veronderstellen, ontstonden er concepten van abstracte tijd en ruimte. De verspreiding van de mechanische klok bevorderde veranderingen in het begrip van tijd als objectief, lineair en telbaar. Geometrie en cartografie maakten ook een nieuwe conceptualisering van land en territorium mogelijk als abstracte, grenzeloze, uniforme en meetbare ruimte die naar behoefte kan worden geleegd of gevuld, duidelijk kan worden afgebakend en als koopwaar kan worden verhandeld via eigendomsrechten.7 Vroegmoderne natuurwetenschappen promootten niet alleen het idee van de abstracte natuur, maar voerde ook aan dat mensen de natuur zouden kunnen domineren. In een mechanistische kijk op de wereld werd de natuur opgevat als een mechanisme dat door wetten wordt beheerst en dienovereenkomstig wordt gemanipuleerd en controleerbaar.

Concepten en praktijken van lineaire tijd, abstracte ruimte en mechanische aard werden belangrijke ideologische bouwstenen van de kapitalistische kolonisatie van de planeet. De praktische behandeling van alle dingen en levende wezens als vergelijkbaar, uitwisselbaar en verhandelbaar, evenals het mechanistische begrip van de natuur gebaseerd op lineair denken, werden geconsolideerd in het kolonialisme. De plundering van de planeet werd dus gerechtvaardigd door het idee dat land, natuurlijke hulpbronnen, het werk van vrouwen en gekoloniseerde mensen, en al het leven, de mensheid dienen (en dit werd meestal alleen bedoeld voor de blanke man die er eigenaar van werd)9 en kan daarom naar believen worden bezeten, uitgebuit en veranderd.

Afbeelding met dank aan de New York Public Library, Public Domain.

Vanaf de zeventiende eeuw ondergingen deze ideeën een geseculariseerde herformulering. Een lineair verhaal over de vooruitgang verdeelde mensen in ‘beschaafd’ en ‘primitief’ op basis van racistische maatstaven, waardoor koloniale expansies werden gelegitimeerd. Op het hoogtepunt van het imperialisme en in het vroege ‘ontwikkelingsdiscours’ werd gezien dat arme landen behoefte hadden aan interventie van buitenaf door Europese of Amerikaanse experts, om hun ‘ontwikkeling’ te versnellen op een lineair pad van sociale en economische verbetering. In de twintigste eeuw werd het lineaire verhaal bezuinigd, omdat algemene sociale vooruitgang steeds meer samenging met de uitbreiding van de productie. Onder het kapitalisme werd groei de seculiere belofte van verlossing.

Het mechanistische begrip van de natuur legde ook de basis voor het achttiende-eeuwse begrip van Europese economen van ‘de economie’ als een afzonderlijk gebied van het sociale leven dat meetbaar en voorspelbaar is als een uurwerk – en de daarmee samenhangende veranderingen in de arbeidswereld.12 Deze sector van De formele economie werd gedurende de negentiende eeuw gekenmerkt door de verspreiding van betaald werk als een door mannen gedomineerde sector, los van de rest van het leven. Tegelijkertijd werd onbetaald reproductief werk ‘huisvrouwelijk’ – gedevalueerd, maar noodzakelijk voor de reproductievan de arbeidskracht. De onzichtbaarheid en toe-eigening van onbetaald reproductief werk dat met loonarbeid gepaard gaat, kenmerkt dus nog steeds de genderverhoudingen en de arbeidswereld van vandaag.

Verschillende disciplinaire technologieën, die zich manifesteerden in instellingen zoals fabrieken, het leger, gevangenissen en scholen, bevorderden de proletarisering van de arbeid. Deze verandering in werk leidde tot de monetarisering van steeds meer levenssferen en ging gepaard met de onderdrukking van relaties van wederkerigheid.14 Deze proletarisering van voorheen op het levensonderhoud gebaseerde gemeenschappen, geworteld in het systeem van loonarbeid, creëerde een lock-in-effect , waar ook werknemers afhankelijk zijn van groei om in hun meest fundamentele behoeften te voorzien, omdat ze niet langer in staat zijn om buiten het kapitalistische systeem te overleven.

De sociale implementatie van abstracte concepten van tijd en ruimte, een proces dat er eeuwen over heeft gedaan om de hele wereld te bereiken, staat symptomatisch voor de abstracte logica van de kapitalistische moderniteit: de praktijk van de wetenschappelijke en vooral economische productie van equivalenties tussen totaal verschillende concrete werkelijkheden. Het feit dat arbeid, land en vele andere dingen meetbaar en vergelijkbaar werden gemaakt, grotendeels door middel van een abstracte vergelijkingsstandaard uitgedrukt in geld, schiep de voorwaarden voor het ruilen van alles voor al het andere.16 Groei is in deze zin ook een proces van de meedogenloze en vaak gewelddadige commodificatie en herhaalde kolonisatie van de natuur, de levenswereld en reproductieve activiteiten, die allemaal steeds meer vorm kregen door door de markt gemedieerde sociale relaties – een proces dat nog steeds voortduurt.

Groei als dynamische stabilisatie

Moderne samenlevingen stabiliseren zich dynamisch door een voortdurend proces van expansie en intensivering in termen van ruimte, tijd en energie.18 Dit betekent dat moderne samenlevingen inherent afhankelijk zijn van groei om hun instellingen te stabiliseren. Deze dynamiek, hoewel gebaseerd op processen van toe-eigening en uitbuiting, zoals hierboven geanalyseerd, zorgde voor materiële welvaart voor steeds meer mensen. Hoewel deze aanhoudende groeidynamiek aanvankelijk grotendeels voorbehouden was aan blanke mannen in de hogere en middenklasse van Europa, maakte deze aanhoudende groeidynamiek ook succesvolle sociale en politieke strijd mogelijk die deze materiële levensstandaard toegankelijk maakte voor een steeds groter deel van de mensheid – vooral in het mondiale noorden. maar ook in de midden- en hogere klassen van het Mondiale Zuiden. Deze toenemende democratisering van de materiële welvaart – van consumptiegoederen zoals suiker en thee voor Europese werknemers in de negentiende eeuw tot grotere particuliere woningen, huishoudelijke apparaten, auto’s en reizen in de twintigste eeuw – legde opnieuw de basis voor een verdere versnelling van de economische groei. . En als stabiliserend mechanisme voor het kapitalisme diende de belofte van stijgende niveaus van materiële welvaart door middel van economische groei om sociale conflicten te pacificeren en om de technocratische, consensuele, productivistische politiek van groeimaatschappijen te creëren.19 Dit geldt niet alleen voor de kapitalistische kernlanden. Zelfs de werkelijk bestaande socialistische samenlevingen van de twintigste eeuw waren – zij het onder andere omstandigheden – fundamenteel productivistische groeimaatschappijen. Onder de druk van de concurrentie tussen het West- en Oostblok hadden ze ook behoefte aan toenemende economische en technische efficiëntie en groeiende materiële welvaart om hun sociale stabiliteit te garanderen. En, zoals we in het hele boek zullen onderzoeken, de belofte van een beter leven door groei heeft ook de ongelijke ontwikkeling wereldwijd gelegitimeerd en zo gestabiliseerd.

Afbeelding met dank aan de New York Public Library, Public Domain.

Bovendien gaat dynamische stabilisatie verder dan materiële welvaart. In feite zijn veel van de sociale en politieke verworvenheden waar mensen in moderne verzorgingsstaten vandaag de dag toegang toe hebben – zoals het recht om te stemmen, een minimumloon, gezondheidszorg en een vijfdaagse werkweek – bevochten door sterke sociale bewegingen en vakbonden. in de context van de expansieve en door fossiele brandstoffen aangedreven moderniteit. De kracht van de staking in de twintigste eeuw was bijvoorbeeld nauw verbonden met de noodzaak van de beroepsbevolking om de faciliteiten te exploiteren die nodig zijn voor de mijnbouw, het transport en de verwerking van steenkool en, dientengevolge, hun vermogen om deze effectief te verlammen. Om de nauwe verwikkelingen tussen de materiële eigenschappen van steenkool te benadrukken, waardoor steenkoolarbeiders het speerpunt konden worden van een sterke arbeidersbeweging die met succes vocht voor welvaart en participatie, en de daaruit voortvloeiende massademocratie, heeft de historicus Timothy Mitchell moderne representatieve systemen zelfs ‘moderne representatieve systemen’ genoemd. koolstofdemocratieën.” De historicus Dipesh Chakrabarty voert een soortgelijk argument aan: emancipatiebewegingen gingen hand in hand met de dynamiek van door fossiele brandstoffen aangedreven groei en waren daarop gebaseerd: “Het landhuis van moderne vrijheden staat op een steeds groter wordende basis van fossiele brandstoffen gebruik. De meeste van onze vrijheden tot nu toe zijn energie-intensief geweest.’ En soortgelijke argumenten kunnen worden aangevoerd met betrekking tot andere verwezenlijkingen van de verzorgingsstaat. De publieke instellingen van moderne samenlevingen – inclusief de verzorgingsstaat zelf, die het kapitalisme probeerden te pacificeren en te beperken en die voortkwamen uit de grote emancipatorische strijd van de negentiende en twintigste eeuw – stabiliseren zichzelf door middel van economische groei: ze ontstonden binnenin, droegen bij aan, en zijn structureel afhankelijk van groeiende economieën. Dit omvat instellingen zoals pensioenstelsels, ziektekostenverzekeringen, werkloosheidsuitkeringen, verzekeringen voor langdurige zorg, openbare onderwijssystemen, universiteiten en openbare infrastructuur (wegen en spoorwegen, water- en rioolleidingen, elektriciteits- en telecommunicatienetwerken). Het verhogen van de productie creëerde overschotten en vergemakkelijkte zo de strijd voor de verdeling van rijkdom, de verkorting van de werktijden en socialezekerheidsstelsels. Zoals ook door Thomas Piketty werd betoogd, kon de structurele tendens binnen het kapitalisme om de ongelijkheid te vergroten historisch gezien worden tegengegaan in fasen van hoge groei.

Er moet echter worden opgemerkt dat deze verworvenheden, rechten en vrijheden niet het directe resultaat waren van de kapitalistische groei, maar eerder het gevolg waren van strijd van onderaf. Zoals de economisch historicus Stefania Barca opmerkt: “gezondheid, rijkdom, een lang leven en veiligheid zijn niet het resultaat van de mondiale handel en het kapitaal, maar van de krachten die zich daartegen hebben verzet”. Niettemin vonden deze strijd plaats binnen de context van economische groei. en werden er fundamenteel door gevormd.

In de negentiende en twintigste eeuw was het economische en sociale model van een expansieve moderniteit, gekenmerkt door groei, dus niet alleen zeer succesvol in materiële termen, maar maakte het ook stijgende en tot nu toe onbekende niveaus van sociale, politieke en culturele prestaties en rechten mogelijk, vooral binnen de vroeg geïndustrialiseerde kapitalistische centra, maar gedeeltelijk ook in de opkomende landen en wereldwijd. Zo werd er gevochten voor belangrijke democratische, sociale en culturele rechten in de context van de expansieve moderniteit, en binnen het groeiparadigma werd maatschappelijke vooruitgang samengevoegd met de groei van het bbp. Dit heeft de basis gelegd voor een krachtig gezond verstand, gebaseerd op de doorleefde ervaring dat sociale verbeteringen inderdaad economische groei en de daarmee samenhangende ontwikkeling van de productiekrachten vereisen.

Dit geldt in het bijzonder voor het Fordistische regime, dat van de jaren twintig tot de jaren zeventig vooral in de geïndustrialiseerde landen heerste. Zelfs na decennia van neoliberale bezuinigingen en bezuinigingen koppelt de sociale herinnering aan deze periode nog steeds op krachtige wijze de hoop op sociale verbetering aan groei. Het fordisme was een constellatie van productiemethoden en machtsverhoudingen gebaseerd op gestandaardiseerde fabrieksarbeid (grotendeels mannelijke kostwinner), stijgende productiviteit (gebaseerd op fossiele brandstoffen en standaardisatie) en stijgende lonen (waardoor de toenemende massaconsumptiemarkten de stijgende productie konden absorberen), waardoor het conflict tussen kapitaal en arbeid tijdelijk werd gepacificeerd, vooral in de geïndustrialiseerde landen. De zeer hoge groeicijfers van deze periode creëerden een consumptiemaatschappij die was opgebouwd rond een werk-en-bestedingsethiek en ruime markten om de productie te verhogen, wat van cruciaal belang was voor de kapitaalgroei – zoals Henry Ford zelf stelde: “Auto’s kopen niet. auto's”. Tegelijkertijd vertaalden de hoge groeicijfers zich in een zekere democratisering van de welvaart – het was de periode waarin de westerse levensstijl van huizen bouwen in buitenwijken, autorijden en iedereen die een wasmachine bezat dominant werd.

Deze ervaring van een democratisering van de welvaart, die sterk werd geassocieerd met groei, werd de vormende ervaring van hele generaties in de geïndustrialiseerde landen. Het is onlangs geanalyseerd als de ‘imperiale manier van leven’ om te beschrijven hoe deze manier van leven, die de kapitalistische centra stabiliseert, een ongelijke, imperiale mondiale structuur vereist die de mondiale toegang tot goedkope hulpbronnen, energie en arbeid verzekert, terwijl tegelijkertijd het externaliseren van de ecologische kosten naar de mondiale zuidelijke regio’s en de toekomst. Sinds de jaren negentig werd de imperiale manier van leven, met al zijn gemakken op fossiele brandstoffen en kapitalistische consumptiegoederen, gedreven door de wereldwijde verspreiding van zijn mediarepresentatie, ook een mondiale droom voor velen, zelfs in de perifere regio’s, die tot nu toe hebben gewerkt om de fundamenten van deze welvaart te leggen, maar werden uitgesloten van de voordelen ervan. Het is deze ervaring van fordistische democratisering van de welvaart en deze gehechtheid aan de levensstijl van de consument waar de kritiek op de groei van vandaag zich een weg doorheen moet banen, althans in de vroege jaren industrialiserende landen. In feite is het legitimerende verhaal van de progressieve aard van de groei en de ontwikkeling van de productiekrachten zo krachtig dat het ook de visie van delen van links bepaalt. En de functie van groei als stabiliserend mechanisme blijft een van de belangrijkste rechtvaardigingen ervan.

Afbeelding met dank aan de New York Public Library, Public Domain.

Dit gezonde verstand is echter steeds meer aan het eroderen: de hedendaagse groei sinds de jaren zeventig laat afnemende sociale opbrengsten zien – in de kapitalistische eeuwers heeft de steeds hogere economische productie zich niet vertaald in een proportionele toename van het welzijn; deze groei heeft niet tot meer gelijkheid geleid (behalve in delen van Azië), omdat de vruchten van de groei grotendeels zijn gegrepen door een kleine mondiale elite; en, belangrijker nog, de voortdurende groei en de verspreiding van een consumentgerichte levensstijl over de hele wereld veroorzaken wereldwijd steeds zichtbaar verwoestendere ecologische en sociale gevolgen. Continue groei stabiliseert de sociale omstandigheden in de kern – waar de voordelen ervan ontstaan – en kan een deel van de gevolgen ervan bemiddelen. de klassentegenstellingen van het kapitalisme, in het bijzonder het conflict tussen kapitaal en arbeid over de manier waarop de productie moet worden verdeeld. Toch heeft dit een prijs: de tegenstellingen worden verplaatst naar andere levenssferen en naar het mondiale Zuiden. In feite dreigt de mondialisering van de ‘imperiale manier van leven’ de verworvenheden waarop haar ideologische macht berust, te vernietigen. Groei is een krachtig stabiliserend mechanisme van de kapitalistische moderniteit – maar destabiliseert ook de ecologische fundamenten van het menselijk leven op deze planeet.

De toekomst van de groei is niet alleen onzeker vanwege de crisistendensen die inherent zijn aan het sociale accumulatieproces, maar ook vanwege de verschillende ecologische, sociale en materiële grenzen van de groei. Als we naar de komende decennia kijken, zullen we te maken krijgen met meerdere, gelijktijdige crises, die elk het resultaat zijn van een mondiale samenleving die gebaseerd is op groei – en in toenemende mate één die gebaseerd is op groei tijdens een crisis. Terwijl sommigen hopen dat de groei zou kunnen leiden tot een minder materieel intensieve economie of tot een bbp dat losgekoppeld wordt van de gevolgen voor het milieu, is dit verre van het geval en zijn er geen aanwijzingen dat dit gebeurt binnen de tijd die nodig is om een catastrofale opwarming van de aarde te voorkomen. Naast de klimaatverandering die grotendeels wordt veroorzaakt door koolstofemissies, worden veel delen van de wereld geconfronteerd met ecologische afbraak en volksgezondheidscrises als gevolg van de aantasting van ecosystemen, vervuiling (luchtvervuiling en plastic) en hoge niveaus van toxiciteit in voedsel en het milieu. Al deze ecologische crises treffen de armsten – en ook degenen die onderdrukt worden door intersectionele hiërarchieën zoals ras, klasse en geslacht – het eerst en het hardst. Deze meervoudige crises zijn het resultaat van een systeem dat afhankelijk is van en wordt aangedreven door groei.

Conclusie

In dit essay hebben we groei besproken als een sociaal proces van elkaar versterkende en dynamisch stabiliserende krachten van versnelling, escalatie en intensivering. In ons boek onderzoeken we ook uitgebreid hoe groei een idee is dat onlangs naar voren is gekomen en nieuwe en diepgaande gevolgen heeft gehad voor de manier waarop we bestuur en welzijn zien. We bespreken ook hoe groei een materieel proces is, een metabolische interactie tussen de samenleving en de natuur die, in steeds snellere ritmes, ervoor zorgt dat steeds meer hulpbronnen door ‘de economie’ stromen en vervolgens worden omgezet in afval en emissies. Op alle drie de fronten ondermijnt de groei uiteindelijk de fundamenten waarop zij is gebaseerd. Toch blijft de hegemonie van de groei bestaan. Wil een groeikritiek bevredigend zijn, dan moet zij deze drie onderling verbonden dynamieken onder ogen zien. Ten eerste moeten we de materiële dimensie van groei in al zijn complexiteit serieus nemen en de aandacht vestigen op wat dit betekent voor een toekomst van mondiale rechtvaardigheid. Ten tweede moeten we serieus de vraag onderzoeken hoe de zichzelf versterkende groeidynamiek van de expansieve moderniteit kan worden overwonnen zonder de sociale, culturele en democratische verworvenheden in gevaar te brengen die grotendeels door sociale strijd zijn bereikt, maar in de context van groeimaatschappijen. En ten derde moeten we de beloften, mythen en hoop die verband houden met het groeiparadigma kritisch benaderen en ontmantelen, maar ook transformeren. Boven alle intellectuele stromingen is het de degrowth-beweging die de meest grondige kritiek op deze dynamisch stabiliserende groeimachine naar voren heeft gebracht en opvallende alternatieven daarvoor heeft geboden. Alleen al om deze reden zou het vandaag de dag op een eerlijke manier moeten worden betrokken bij, of zelfs overgenomen door, de sociale bewegingen.