Falend Naar De Toekomst

Als we nadenken over het rokende wrak dat momenteel bekend staat als ‘de toekomst’, is de fundamentele vraag: wat is er misgegaan?

We leven in een tijd van diepere crisis dan tot nu toe volledig wordt begrepen. Er is het gevoel dat er dingen misgaan, maar de gemiddelde persoon begrijpt niet helemaal de omvang en de inzet van waar we nu staan op de menselijke reis. Dit is een cruciaal keerpunt in de menselijke geschiedenis – het meest cruciale van allemaal, in een periode van 300.000 jaar.

En op dit precieze moment gaat alles wat fout kan of had kunnen gaan, fout. De democratie bevindt zich in een ongelooflijk scherpe achteruitgang, een vrije val in de vergetelheid. De economie zoals die nu is, is een mechanisme geworden dat rijkdom eindeloos naar boven overdraagt, waardoor de voorheen stabiele werkende en middenklasse wanhopig achterbleef en hen in de armen van demagogen dreef. Ondertussen worden socialiteit en relaties verscheurd door alles, van ‘technologie’ tot de eindeloze strijd van 'demogogen' aan het einde van…

Wat was dit tijdperk eigenlijk? En welke komt hierna?

Wat ging er mis?

De manier waarop ik nu over deze vraag nadenk is als volgt: transformatie en verheffingen. Laat me uitleggen wat ik met die zin bedoel.

Wat er uiteindelijk mis is gegaan, is niet zo moeilijk te bevatten, ook al is er een bepaald soort persoon die er eindeloos over wil ‘debatteren’. Onze paradigma's faalden en de systemen die er bovenop waren gebouwd, brokkelden af. Ons economische paradigma, het kapitalisme, waarin Amerika de consument van de wereld zou zijn, en China de fabrieksvloer – je kunt de verschrikkelijke crises zien die het nu heeft veroorzaakt, van de meerderheid van de Amerikanen die letterlijk ‘cashflow-negatief’ is tot de Chinese jeugd die het gevoel heeft dat er geen toekomst is. Ondertussen bleek ons politieke paradigma, het neoliberalisme, het idee dat een goedkope, versleten variant van de democratie eindeloos bovenop het consumentisme zou verrijzen, helemaal niet duurzaam. In plaats daarvan plunderde demagoog na demagoog het land, wijzend op de vele tekortkomingen ervan, van ongelijkheid tot onveiligheid, tot een gevoel van voortdurende instabiliteit.

En onder dit alles bevond zich het diepere paradigma onder hen allemaal. Hoe kunnen we die noemen? De suprematie is misschien ontstaan uit het patriarchaat, de overblijfselen van het imperium en het kolonialisme, het idee van een bepaald soort macht. Macht over. Foucault noemde het ‘biomacht’, en in de meer hedendaagse context zouden we kunnen wijzen op het feit dat de mensheid een massale uitsterving heeft veroorzaakt – biomacht over de natuur zelf. Dit paradigma zouden we dus zoiets als heerschappij kunnen noemen.

Het idee dat iedereen van één moet zijn, in plaats van dat één van iedereen is.

Transformaties en verheffingen. Wat bedoel ik met deze merkwaardige wending?

De wereld om ons heen maakt verschrikkelijke, verderfelijke en ernstig alarmerende transformaties mee. Ik heb ze hierboven met je besproken, maar laten we nu een beknopte lijst maken. De plotselinge dood van de democratie. De economie heeft voorgoed geen bronnen meer van welvaart, dankzij de klimaatopwarming. Ondertussen maken ongelijkheid en instabiliteit mensen letterlijk gek, hun rationele geest implodeert, en is de sociale stemming somber en bitter, als die al niet wreed en steeds gestoorder is.

Transformaties.

Maar geen verheffingen.

Nu. Dat klinkt misschien als een triviaal punt, maar dat is het niet. We hebben ook zoiets als een paradigma van verandering. Ze leren het je tijdens MBA- of bestuurskundecursussen. ‘Verandermanagement’ en ‘transformatie’ zijn letterlijke cursussen die je kunt volgen. En in deze theorieën zit geen echte morele component. Dat betekent dat verandering gewoon… verandering is. Transformatie is gewoon… transformatie.

Maar niet alle transformatie en verandering zijn gelijk geschapen. Het lijkt misschien voor de hand liggend, maar onze paradigma's zijn ernstig gebroken als het op dit punt aankomt.

Laat me je een voorbeeld geven. Lang geleden, toen, aan het begin van het neoliberalisme, wisten economen en politici dat het de wereld zou veranderen. Dat het het hart uit de lokale economieën zou rukken en een heleboel carrières en banen zou vernietigen, om nog maar te zwijgen van hele industrieën. Transformatie. Het was iets om welkom te zijn. En degenen die kritisch waren, stelden op dat moment de vraag: wat gaan al deze mensen doen? Wanneer hun banen worden verplaatst en uitbesteed?

Het antwoord kwam: het is transformatie! En ze zullen zich ‘aanpassen’.

Ze hebben zich aangepast. Maar niet op de manier die voorspeld was. In plaats van op magische wijze nieuwe banen en stabiele carrières te vinden – er waren er niet veel meer van – vervielen ze in vernedering, armoede en pasten ze zich aan door… zich tot demagogie te wenden, en nu leven we in een herhaling van de jaren dertig.

Aanpassing? Onaangepastheid.

Dus. Niet alle transformaties zijn gelijk geschapen. Het is waar dat sommige transformaties, als we deze grove darwinistische logica willen gebruiken, wat we niet zouden moeten doen, maar het is waar onze paradigma’s helaas nog steeds op zijn gebouwd – sommige transformaties leiden tot aanpassing. Maar sommige? Sommige veroorzaken een slechte aanpassing.

Wat voor soort transformaties zijn dat? In onze wereld zijn het degenen die een negatieve invloed hebben op het welzijn van mensen. In duidelijker Engels, wat mensen pijn doet. Er zit een vreemd idee in al onze oude paradigma’s, en het is een van de dingen die ze verenigt.

Pijnigen van mensen is Goed. Overblijfselen van imperium, slavernij, kolonisatie. Mensen kwetsen bouwt ‘karakter’ op, maakt ze ‘harder’, en meer nog: het scheidt het kaf van het koren, ‘alfa’ van ‘bèta’, het sterke van het zwakke.

Nu begrijpen we eindelijk al onze oude paradigma's. Het zijn in wezen allemaal darwinistische mechanismen, of ze nu worden toegepast op de economie, het management, de samenleving en de cultuur. Het centrale proces binnen hen is griezelig vergelijkbaar: mensen pijn doen, ze zullen zich ‘aanpassen’, de zwakken zullen vallen, de sterke stijgen, en op die manier zullen we allemaal beter af zijn.

De huidige toestand van de wereld weerlegt onze oude paradigma’s.

Mensen hebben pijn. Dat weten we uit wat ik de belangrijkste kaart van de 21e eeuw noem: hun welzijn implodeert. We weten het ook uit eindeloze economische statistieken, uit psychologische, uit sociale statistieken. Mensen lijden pijn in lichaam, ziel en geest.

En niemand is op deze manier beter af.

Zie je, als de paradigma’s waar zouden zijn, dan zouden we het tegenovergestelde zien. Natuurlijk zouden mensen pijn lijden, maar de dingen zouden…goed zijn. De democratie zou floreren, de economie zou ‘booming’ zijn, en vreemd genoeg zouden hun houdingen en stemmingen goed zijn. Niets van dat alles is het geval, en...hoe kan dat? Je ziet hoe achterlijk onze oude paradigma's zijn als ik ze zo zeg, en voorbij al het jargon graaf.

Mensen pijn doen helpt niets. Wat doet het? Het veroorzaakt slechte aanpassing op al deze schaalniveaus. Op sociaal-economisch vlak brengt het kwetsen van mensen hen alleen maar in de richting van een slechte aanpassing aan demagogie. Op sociaal vlak tast het alleen de normen van vertrouwen, cohesie en vriendelijkheid aan, en vervangt deze door normen van wreedheid, wrok en haat. Op economisch vlak maakt het niemand ‘harder’; het beschadigt hen alleen maar voor het leven met lagere inkomsten en welvaart. Op psychosociaal vlak blijven er alleen maar mensen met een gebroken geest over die niet in staat zijn rationeel te denken, omdat ze worden verteerd door angst, paniek en woede.

Dit zijn allemaal vormen van onaangepastheid.

Op de grootste schaal van allemaal produceert het wat wetenschappers ‘polycrisis’ zijn gaan noemen, wat de constellatie is van al die onaangepastheden.

Dus. Niet alle transformaties zijn gelijk geschapen. Mensen passen zich niet aan sommige aan. Ze passen zich niet aan. Ze verdorren, krimpen en verminderen in de ziel, het lichaam en de geest. Ze breken, en terwijl ze breken, geldt dat ook voor de systemen en instellingen die er bovenop zijn gebouwd. Terwijl mensen breken, doen ook politieke systemen, samenlevingen en economieën dat.

Waarom vertel ik je dit allemaal? Want wat we nu, in de 21e eeuw, moeten zoeken is niet alleen maar transformatie. Het is verheffing.

Wat is verheffing? De manier waarop ik het vaak zeg, is dat we nu het welzijn moeten maximaliseren. Welzijn kent vele dimensies, die ik hierboven al heb besproken: economisch, sociaal, psychologisch, emotioneel, relationeel, enzovoort. Als we blindelings op zoek gaan naar transformatie, zoals we de afgelopen halve eeuw en langer hebben gedaan, wat is dan het doel?

Zie je, in het oude paradigma was ‘transformatie’ een middel. Maar het einde bleef hetzelfde. Winst, macht, voordeel, winst. Macht over. Dominion, zoals ik het al eerder zei, als je dat woord wilt gebruiken.

Verheffing is anders. Het einde is niet hetzelfde. Nu moeten we systemen en instellingen ontwerpen om te verheffen. Uitbreiden. Optillen. Verlichten. Vonk. Aansteken. Kies de woorden die je leuk vindt – dat is ook een deel van de taak en de uitdaging, het beschrijven van dit nieuwe paradigma. Het doel is echter wat telt: zulke systemen en instituties moeten de mogelijkheid zelf naar een hoger niveau tillen.

Wat betekent dat? De mogelijkheden zijn tegenwoordig schaars. Mensen voelen zich zo somber omdat ze geen hoop meer hebben. Dat is echt. Hopeloosheid is een gevolg van het feit dat we niet veel van de toekomst kunnen zien, en grote meerderheden over de hele wereld zijn daar diep pessimistisch over. Het gaat erom opnieuw een toekomst te creëren, wat betekent dat de mogelijkheden worden vergroot.

Mogelijkheden waarvoor? Voor alles wat positief, waar en goed is. Laten we een eenvoudig voorbeeld nemen. De mogelijkheden dat veel soorten ons niet overleven zijn behoorlijk groot. Nog een. De mogelijkheden van jongeren worden ernstig beperkt. Hier is er nog een. Hoe gaat Generatie X met pensioen? Laten we door gaan. Welke mogelijkheden heeft onze economie? Hoe gaan we het beter doen dan deze puinhoop van doodlopende banen en miljardairs? Nog een laatste. Democratie zelf. Wat zijn de mogelijkheden ervan als mensen het vertrouwen in de toekomst verliezen?

Onze uitdaging in deze eeuw is niet alleen ‘transformatie’ in de oude betekenis. Het is hoogte. Dat klinkt allemaal abstract, dus laat me proberen het punt duidelijk te maken.

Hoe meer we blindelings dingen ‘transformeren’, zonder enig ander doel dan winst, macht en voordeel, hoe meer we mensen kwetsen, die uiteraard gedwongen worden zich ‘aan te passen’. Maar ze passen zich niet aan – ze zijn onaangepast, politiek, sociaal, mentaal, emotioneel en cultureel. We moeten deze cyclus doorbreken, voordat deze verbleekt wat er nog van ons over is.

Er is geen stappenplan om dit te doen. Het enige wat ik kan doen is je voorbereiden. We moeten dit boek samen schrijven. Zet samen deze stap. Ik ben ervan overtuigd dat dit de volgende stap is op de menselijke reis. Zie je, 300.000 jaars zijn verstreken sinds onze eerste voorouder uit een kloof in een vallei stapte. En sindsdien zijn we bedreven geworden in transformeren. Dit was onze allereerste vaardigheid, onze magie, onze superkracht. Alleen wij kunnen de omgeving om ons heen op zulke radicale manieren transformeren – en toen we gebruiksvoorwerpen begonnen te maken, vervolgens instrumenten, vervolgens samenlevingen en vervolgens beschavingen, werden we steeds bekwamer in dit ding dat ‘transformatie’ wordt genoemd.

Maar gaandeweg ging het doel van dit alles verloren. Verheffing. Wanneer dat doel vergeten wordt, hoe noemen we het dan? Een donkere eeuw. Transformaties gebeuren dus ook, maar het zijn geen goede.

Wij zijn geen kinderen meer. We staan op de rand van de adolescentie. En gewoon dingen transformeren? Je kunt een huis afbranden. Neem een kettingzaag voor je eigen zaailingen. Je kunt je eigen oogst vergiftigen, uit wrok en woede. Dat is ook transformatie. Maar het is geen niveau.

Onze uitdaging is nu moeilijker. Ik weet niet of de onhandige manier waarop ik het je heb proberen te beschrijven heeft geholpen, gewerkt en mijn bedoeling heeft overgebracht. Ik hoop dat het zo is. We zullen er meer over praten. Voor nu wil ik met jullie delen hoe ik denk over waar we staan, op dit grote keerpunt, en hoe we de toekomst kunnen creëren.

Vrij naar Umair Haque